İtikadda tek hak mezheb Ehli Sünnet’in iki kolu olan
Eşarilik ile Maturidilik arasında asli meselelerin tamamında ittifak olmasına
rağmen feri bir takım meselelerde ihtilaf var. Kimileri bu ihtilafın 13
olduğunu söylerken kimileri de 50’ye kadar çıkarmıştır.
Esassen Eşari ekole mensup iki alimin görüşleri de karşılaştırılırsa bu kadar bir fark çıkabilir. Bunları bir problem değil zenginlik olarak görmek gerekir. İşte belli başlı farklılıklar.
EŞ’ARİLER VE MATURİDİLER ARASINDAKİ FARKLAR
Eş’ariler ile Maturidiler arasındaki ortak bir çok görüş olduğu gibi birbirinden farklı görüşleri ve yaklaşım biçimleri de vardır.Kimileri aradaki farkları 502ye çıkarırlarken kimileri bunları 13’e,kimileri de sekize kadar indirmişlerdir.Dolayısıyla kimilerinin fark olarak gördüklerini başkaları fark olarak görmemişlerdir.Esasen Eş’ari ekole mensup iki alimin görüşleri de karşılaştırılırsa bu kadar bir fark çıkabilir.Dolayısıyla bu farkları problem edinmemek hata bunları bir zenginlik ve rahmet olarak görmek gerekir.Bu farkların bazılarını şu şekilde sıralamak mümkündür:
Cüz’i İrader: Maturidilere göre insande müstekil bir cüz’i irade vardır ve bu irade itibari b,r varlığa sahip olup Allah tarafından yaratılmamıştır.Eş’arilere göre ise insan müstakil bir cüz’i iradeye sahip değildir,iradeyi insanda yaratan Yüce Allah’tır
Tekvin: Maturidilere göre Yüce Allah’ın kendisiyle fiillerin gerçekleştirdiği bir tekvin sıfatı vardır.Bu da irade, kudret gibi subuti sıfatlardandır.Eş’arilere göre ise Allah’ın subuti sıfatları arasında tekvin diye bir sıfat yoktur. Kudret sıfatı yaratma işlevini yerine getirir.
Güç Yetirilmeyenin Teklif Edilşmesi ( Teklifu Ma La Yutak ) : Eş’arilere göre Yüce Allah insanın güç yetiremeyeceği bir şeyi yapmasını isteyebilir ve onunla mükellef kılabilir, Maturidilere göre ise böyle bir sorumluluk yüklemek caiz değildir, zira bunda herhangi bir hikmet yoktur.
Nübüvvet: Maturidilere göre peygamber olmanın şartlarından biri erkek olmaktır. Eş’arilere göre ise, peygamber olmak için erkek olmak şart değildir, kadınlarda peygamber olabilirler.
Sebep Ve Hikmet: Eş’arilere göre Allah’ın fiilleri hikmetli olmak ve bir sebebe bağlı olmak zorunda değildir.Çünkü Allah dilediğini yapandır ve Allah yaptıklarından sorumlu değildir. Maturidiler ise Allah’ın fiillerinin bir hikmete bağlı olduklarını ve bir sebebe dayandıklarını ileri sürmüşlerdir.Zira Allah boşuna iş yapmaz. Hikmetsiz ve sebepsiz iş yapmak ise boşunadır/abestir.
İbadet Mükellefiyeti: Eş’arilere göre kafirler iman etmekle yükümlü oldukları gibi, ibadet etmekle de yükümlüdürler, ibadet etmedikleri için ayrıca ceza göreceklerdir. Maturidilere göre ise kafirler iman etmekle yükümlüdürler,ibadetle değil, ayrıca ceza görmezler.
İrtidat: Eş’arilere göre irtidat eden kimse tekrar İslam dinine dönerse amelleride geri döner. Maturidilere göre ise amalleri geri dönmez.
Ümitsizlik Halinde Yani Son Nefeste Tövbe ( Tevbe-i Ye’s ) : Eş’arilere göre bu durumdaki bir tövbe geçerli değildir. Maturidilere göre ise geçerlidir.
(Kelama giriş- A.U.)Kemal Ekrem Soylu