Yemin, üç kısımdır: Yemini gamus, yemini lâğv, yemini munakide.
Yemini gamus ki, ona yemini facire ve yemini sabir ve yemini sabire dahi (3) denir: Yalan yere amden, edilen yemindir, kebaireden (büyük günahlardandır) dir.
Yemini lâğv: Zanne mebni, vaki hilâfına edilen yemindir. Meselâ: (Filâna olan borcumu verdim, onun bende alacağı yoktur) diye, edilen
yemin, vakıa mutabık ise, sadıktır. Mutabık değilse, ve mutabık olmadığı yemin edenin malûmu ise, o yemin (yemini gamus) ve malûmu değil ise, (yemini lâğv) dır (4).
Yemini münakide: İşleme ve terk etme üzerine olan azmi, tekit için edilen yemindir ki, - bilhassa - istikbale ait hususatta olur. Kefaret dahi, yalnız bu kısım yemine âit bulunur (5).
Âyeti kerimde «Yeminlerinizi koruyun» (Mâide: 89) buyurulmuştur.
Yeminin, münakid ve mûcibi kefaret olması için, yemin edilen hususata, sebat ve ademi sebat imkânı, ve yemin edenin, âkil, bâliğ ve islâmı şarttır.
(Yeminin muktezası üzere sebata - birr - ve ademi sebata - hins -diyeceğiz.) Bunların ismi failleri (bârr) ve (hânis) tir (6).
Mecnunun ve - mümeyyiz bile olsa - sabînin yemini, sahih olmaz. İslâm üzere olmayanın dahi, yeminine itibar olunmaz (7).
Gayri müslimin, küfür halinde ettiği yeminde, islâm halinde iken hânis olsa, kefaret lâzım gelmez.
Yemin, irtidat ile de, bâtıl olur. Sonra müslim olsa da, hükmü o butlana tesir etmez.
------------------
(3) Fücur, burada yalandır. Gamus, batırmak mânâsınadır. Sahibini günaha,sokan demektir. Sabre izafetle, ona (yemini sabır) ve (yemini sabire) denilmesi,sahibinin cüret ve ayak diremedeki sebatına mebnidir.
(4) Yemini lâğv, ancak yemini billâhta olur. Geçmiş olan hususatta, zanna mebni, vakiin hilâfı üzerine, talâk yahut itak ile yemin edilirse, talâk ve itak vâki olur. Yemini billâhın, lâğv kısmında, dünyevî muahaze olan, kefaret olmadığı gibi, uhrevî muahaze olmamak dahi, eltafı ilâhiyyeden mercudur.
(5) Diğer iki kısım yeminin, kefareti yoktur. Yemini gamusta, tevbe ve istiğfar lâzımdır. Âyeti kerimede «Allahın ahdini ve kendi yeminlerini az bir paraya satanlar yok mu? İşte onların ahiretten bir nasipleri olmayacaktır.» (Âl-i İmran: 77) ve hadîsi şerifte: «Büyük günahlardan üçü de şunlardır: Yemini Gamus, valideyni terk ve askerden kaçmaktır.» buyurulmuştur.
(6) Mecazen isnat ile, yemine dahi, sıfat kılınarak yemini Bârr ve yemini Hanis, denilir.
(7) Çünkü, yemin Allaha tâzim için, akd olunur. Küfr ile beraber ise tâzim olmaz.