Ayrıntılar

Kategori: Tek nüshalar

Gösterim: 24380

MUHTASAR ZEKAT RİSALESİ

ÖNSÖZ

Kur'an-ı Kerim'in 80 küsûr yerinde; NAMAZ KILIN, ZEKÅT VERİN emr-i celîli ile, zekât namazla beraber beyan buyurulmuştur.

Resûlullah S.A.V. Allahü Teâlâ'nın hakkı ile, kulların hakkını beraber beyan buyurup, zekât ve öşür hakkında vâkî olan ilâhî hükmü cihana duyurmuş, gönüller arasında bağlantı kurmak suretiyle, karşılıklı alâka, mürüvvet ve sevgi hisleriyle kaynaşma sağlamış ve saymakla bitmeyen nice menfaatlere sebep olmuştur.

Zekât ve öşür borçlusu olan Müslüman, mal ve serveti içinde, fukara hakkı olduğunu unutmadan, onu ayırıp ehline vermeli. Aksi halde haram yemekten kurtulmaz.

Haram yemek, yalnız yol kesmek, hırsızlık etmekle olmaz; zekât ve öşür borçlarını vermeyip, fukara hakkını yemek de haramdır.

Helâl gıda ile beslemek lâzım gelen vücuda haram yedirmek, benzinli arabaya mazot koymak gibi, maddî ve mânevî sıkıntılara sebeptir...

Müslüman kitap, sünnet ve icmâ ile sâbit olan zekât ve öşrünü lâyık olduğu yere vermekle çok şey kazanır.

 ZEKÂT

A.C.: (Habibim) Onların mallarından sadaka (zekât) al ki, bununla kendilerini (günahlardan) temizlemiş, iyi amellerini bereketlendirmiş olasın... (S. Teğabün 103)

H.Ş.: Malının zekâtını veren, şerrini defeder (heder olmaktan korur); bereketi elde eder, (her iyiliğe ulaşır). (Râmuz 2674-5)

Zekât, malla alâkalı bir ibâdettir. Senede bir defa verilir.

Zekât maddî ve mânevî temizliğe sebeptir. Zekâtı verilmeyen malın tamâmı haramdır. Haram ise ibâdet zevkine mânî olur. Haramla beslenen insan, kendisine gayri meşrû yol arar.

Kur'an-ı Kerim'de bildirildiği üzere, bir kimse zekâtını ve öşrünü vermese, namazı kabul olmaz; Peygamber'e itâat etmese, Allah'a itâatı kabul olmaz; ana babasına hizmet etmese, Allah'a şürkü kabul olmaz.

 ZEKÂTTA NİSÂB

Havâic-i asliyesinden (zarurî ihtiyaçlarından) ve borcundan fazla 96 gr. (bazı kavilde 80 gr.) altını veya bu kıymette parası veya malı veya tahsili kaabil alacağı olan Müslüman, bu mala bir sene sahib olması halinde, maldan nâmî olanların (çoğalabilenlerin) kırkta birini zekât olarak vermesi farzdır.

Şu halde borç miktarını düşüp kalan kısmın zekâtını verir.

* Sene başında zekât nisâbına sahip olan kimse, malın sene sonundaki kıymeti üzerinden zekât verir. Sene boyunca malın artıp eksilmesi zekât hesabına tesir etmez. Ancak, yıl içinde mâlî durumu nisâb altına düşerse zekât lâzım gelmez. (Dürer S. 182 – İbn-i Âbidîn C.2 s. 302)

* Sabî; nisâba malik de olsa, zekât vermesi lâzım gelmez. Sabînin vasîsi onun malından zekât niyetiyle verse, tazmin ettirilir. (Nimet-i İslâm, Zekât Bahsi S.8)

* * *

HAVÂİC-İ ASLİYE (ZARÜRİ İHTİYAÇLAR)

1- Oturacak bir ev veya daire ile onun döşenmesiyle alâkalı kâfî miktarda eşya,

2- Binek hayvanı veya bisiklet, motosiklet, otomobil vs.,

3- Bir adet silâh,

4- İş elbisesi, günlük elbise ve bayramlık olmak üzere üç kat giyecek,

5- Kendisinin ve bakması üzerine vâcip olan kimselerin bir senelik nafakaları,

6- Çift sürmede kullanılan bir çift öküz, veya bir traktör ile zırâî aletler,

7- Sanatkârın âletleri,

8- Her eserden birer takımı aşmamak üzere kitaplar. (Okumasını bilmeyenlerinki hariç...)

ZEKÂT LÂZIM GELEN VE GELMEYENLER

Ticaret maksadıyla elde bulunan ev, arsa, dâire, tarla ve ziynet eşyaları zekâta tâbidir. Ticâret niyetiyle alınmamışlarsa, bunlar zekâttan muaftır.

Yemek ihtiyâcına ayrılan zahîre, oturulan dâire, işletilen dükkân, yazlık ve kışlık elbiseler, kullanılan iş âletleri, makine ve arabalar, ev eşyaları ve kitaplar zekâta tâbî değildir. Çünkü bunlar aslî ve zarurî ihtiyaç sınıfındandır.

* Ev almak için biriktirdiği paranın üzerinden bir sene geçerse zekât vermek lâzım gelir; evi olmasa da...

* Tamamı haram olan maldan zekât lazım gelmez. O mal hak sâhipleri varsa onlara, yoksa, vârislerine, onlar da yoksa fakirlere verilir. (Büyük İslâm ilmihali S 340 Madde 30)

Helâl ve haram karışık ayrılması mümkün olmayan malın tamamından zekât verilir. (Büyük İslâm ilmihali S 340 Madde 30)

TAŞINMAZ MALLARIN ZEKÂTI

Han, hamam, dükkân, dâire veya arsa, satmak kastıyla bulunuyorsa zekât lâzım gelir. Satma kastı yoksa, gelirinden zekât lâzımdır. (Dürer C.1 S. 173 – İbn-i Âbidin C. 2 S. 265)

 ALACAKLAR

Tahsili mümkün olan her alacak (kadınlar için mihr-i müeccel), mal sayılır ve zekât hesabına dahildir.

Tahsil edilmesinden ümit kesilmiş alacaklar ise zekât nisâbına dâhil edilmez. (Dürer C.1 S. 173)

SÜS EŞYASINDAN ZEKÂT

Ticâret malı olsun, olmasın her türlü altın ve gümüşten ve bunlardan yapılmış süs eşyasından zekât verilir.

Bunlardan başka süs eşyaları, ne kadar kıymetli olsa da ticâret malı değilse zekât lâzım gelmez. (İbn-i Âbidîn C.2 S. 173)

TİCARET MALINDAN ZEKÂT

Ticâret eşyâsının zekâtı, zekât verilecek gün alış bedelinden hesaplanır. (Büyük İslam İlmihali S. 146 Madde 42)

Tüccarlar, satılık malını senede bir defa sayıp, değerini hesap eder. Bornu düşer, alacaklarını ilâve eder ve kalan miktarın kırkta birini zekât olarak verirler.

 HAYVANLARIN ZEKÂTI

Ticâret için bulundurulan hayvanların tamamı zekâta tâbîdir.

Çift sürmek, arabaya koşmak, yük taşımakta kullanılan ve senenin yarısında paralı yemle beslenen hayvanlardan zekât verilmez.

Senenin çoğunu mer'ada geçiren koyun ve keçiden kırkta bir; koyun veya keçi, sığırda otuzda bir dana, devede ise, beş devede bir koyun zekât olarak verilir.

Hayvanın bedeli verilecekse, zekât verilen gün alış fiyatı üzerinden verilir. (İbn-i Âbidîn C. 2 s. 286) 

İNŞAATÇILARIN ZEKÂTI

Ticâret için olan taşınmaz mallar da zekâta tâbidir. Bu maksatla elde bulunan veya satmak için inşâ edilen dâirelerin kırkta biri, ya da günün fiyatı üzerinden maliyet bedeli, zekât olarak verilir. (İbn-i Âbidîn C. 2 s. 285)

ZEKÂT VERİLECEK YERLER

 Zekât, bir günlük yiyeceği olmayan "miskinlere"; bir senelik veya bir aylık zarurî ihtiyaçlarını karşılayamayacak veya ancak karşılayabilecek durumda olan "fakire"; elinde borcunu ödeyecek kadar malı bulunmayan hakikî "müflis Müslüman’a"; İslâma ve Müslümanlara kalbi ısınması istenen yahut İslâm’a zararları dokunma ihtimali olan müşrik ve kâfirlere, yani "Müellefe-i kulûb"a; "Allah için ve Allah'ın dininin yücelmesi için çalışan" her ferde, cemiyete veya kurumlara; "yolculara"; "mükâtep kölelere"; ülül-emr tarafından zekât toplamakla vazifelendirilen "âmillere"; Kur'an kurslarına, İslâm ahlâkın ve akîdesini koruyan ve devamına çalışan ilim sahiplerine verilir.

* Bir fakiri dilenmekten kurtarmak maksadıyla zekâtın hepsini ona vermek, fukaraya dağıtmaktan evlâdır. (İbn-i Âbidîn C. 2 s. 353)

* İyiyi-kötüyü anlayan küçük fakir çocuğa zekât verilir.

Usül ve fürûundan olmayan, ancak akrabâlık yönünden nafakası üzerine düşen yetime, zekâtına mahsûben– yenecek veya giyecek bir şey vermek câizdir. Mubah olarak fukaraya ikram edilen yemek ise –temlik şart olduğundan- zekâta mahsup edilmez. (Büyük İslâm ilmihali S. 360 Madde 90- 91)

* Düğün ve bayramlarda âdet olan hediyeleri muhtaçlara zekât niyetiyle vermek câizdir. (Büyük İslâm ilmihali S. 363 Madde 104)

* Zengin birinin fakir olan hanımına ve yetişkin çocuklarına zekât niyetiyle vermek câizdir. Çünkü, yetişkin oğul babasının, kadın kocasının zengin olmasıyla zengin sayılmaz. (Dürer C.1 S. 191 Büyük İslâm ilmihali S. 362 Madde 101)

* Zengin bir kadının fakir olan çocuğuna (anasının yanında kalsa veya evli olsa dahî) zekât verilir. Çünkü anaların zenginliği ile bunlar zengin sayılmazlar.

* Fakir zannıyla zekât verilen kimse, zengin olduğu sonradan anlaşılsa, - araştırma yapılmışsa­- verilen zekât geri alınmaz. Araştırma yapılmadan verilmişse yeniden vermek lâzım gelir. (Büyük İslâm ilmihali S. 363 Madde 107-108)

İLİM TALEBESİNE ZEKÂT

Din ilmi okuyan talebeye zekât verilir. Çünkü o, nefsini, kendisinin ve başkalarının istifadesi için vakfetmiştir ve çalışıp kazanmaktan âcizdir. Hâcetler de onu buna zorlamaktadır (Nimet-i İslâm 35, İbn-i Âbidîn C.2 S. 343 Tahtavî... İhya C.1 S. 614)

İlim tahsil edene ve âlime zekât verilir. Çünkü bunlar çalışmayı ilme hasrettikleri için zengin de olsalar, kazançtan mahrumdur. Hem âlimdeki paradan fakir de istifade eder. (Nimet-i İslâm S. 524 - Mültekaa şerhi Damad C.1 S. 180)

Talebeye zekât ve sadaka vermekle ilim tahsiline yardım etmiş ve ilim sevabına ortak olunmuş olur. (İhyâ İmam-ı Gazâlî Hz.)

 ZEKÂT VERİLMEYECEKLER

Kişi babasına, anasına, oğullarına, kızlarına, torunlarına, karısına ve kadın ise, kocasına zekât veremez. (Dürer C.1 S. 184)

* Gayrimüslime ve zengin kimselere zekât verilmez. (Dürer C.1 S. 190)

* İşçisine az ücret verip de onu zekâtla gözetmek câiz olmaz. Çünkü yalnız Allah rızâsı için verilen zekâtı menfaat karşılığı vermiş olur. (Dürer C.1 S. 171)

* Devlete verilen vergi zekât sayılmaz. Çünkü devlet aldığı vergilerle zenginlere hatta Müslüman olmayanlara da hizmet götürür. Zekat ise ancak Müslüman fakire verilir. (Büyük İslâm ilmihali S. 362 Madde 102)

* Fazla olan evinde fakiri iskân edip alacağı kirayı zekâta saymak câiz olmaz.

* Bir fakire vermek üzere emânet aldığı zekâtı şahsı için sarfeden, fakir de olsa tazmin eder. (İbn-i Âbidin C. 2 S. 269)

* Başkalarından alacağı olup bu alacak ile fakirlik ölçüsünün üstünde olan kimseye, başka malı olmasa da zekât verilmez.(Nimet-i İslâm S. 528)

* Zekât verilmezse işi bırakır korkusuyla hizmetçiye zekât vermek câiz olmaz. (Dürer C.1 S. 171)

* Zengin bir kimsenin bâliğ olmayan evlâtlarına zekât vermek câiz değildir. Çocuklar ister babalarının yanında kalsın, ister kalmasın... Çünkü babaları zengin olmakla onlar da zengin sayılırlar. (Dürer C.1 S. 191)

* Ölünün kefen ve defin masrafları veya borçları için zekât vermek de câiz değildir. (Dürer C.1 S. 189)

 AKRABADAN ZEKÂT VERİLEBİLENLER

* Kardeşlere, onların çocuklarına ve torunlarına, amcalara ve onların çocuklarına, dayılara, hala ve teyzelere ve onların çocuklarına zekât verilebilir. Hatta akrabalık sebebiyle bunlara vermek efdaldir. (Dürer Hâşiyesi C.1 S. 192)

* Oğlunun fakir olan hanımına (gelinine) zekât vermek de caizdir. (Nimet-i İslâm S. 528 Madde 16)

* Karısının önceki kocasından olma (üvey) çocuklarına zekât verilebilir. (Nimet-i İslâm S. 528 Madde 2)

 ZEKÂTIN TESLİMİ

Zekât, mal olarak, para olarak veya altın olarak verilir.

Zengin zekâtı bizzat kendisi verdiği gibi birini vekil tayin ederek de verebilir.

Muhtaç kimseye bizzat verildiği gibi, vekiline ve o kimse adına zekât toplayan birine de teslim edilebilir. (İbn-i Âbidin C. 2 S. 269)

 Zekât verilecek kimse sabi veya aklî durumu iyi değilse, zekat velisine veya kendisini koruyan kimseye verilir. (Büyük İslâm ilmihali S. 363)

Paranın kadrini bilen ve aldanmayacak yaşta olan çocuğun kendisi alması da kâfidir. (Nimet-i İslâm S. 528 Madde 5)

Zekât, îtimatlı bir kişi vâsıtasıyla toplanıp hakîkî ihtiyaç sâhipleri tesbit edilerek, bir merkezden de dağıtılabilir.

SENET VE ÇEKLE ZEKÂT

Zekât için çek veya vâdeli senet verilecekse alışverişlerde hesap ettiği vâde farkı düşülmelidir. Aksi halde zekât noksan verilmiş olur. "Bir dirhemden az zekât; dağ kadar altını nâfile niyetiyle sadaka vermekten birkaç derece üstündür.” denilmiş. (M.İ.R.C.1,M.29)

 NİYET

Zekât veren kalben "Malımın zekâtı" diyerek niyet etmek şarttır. Dilden "Hediyedir" diyebilir.

Bayram ve sâir günlerde muhtaç olan hizmetçilere, çocuklara veya sevinçli bir haber getiren fakire verilen bahşi zekât niyetiyle verilbilir. (Büyük İslâm İlmihali S: 474)

ZEKÂT BORCU İLE ÖLEN KİMSE

Zekât borçlusu olarak ölen kimse vasiyet eder, vârisleri de razı olursa, malının tamamı üzerinden zekâtı verilir. Vârisler razı olmazlarsa, malının üçte birinden yettiği kadar zekât ödenir. (Şerh-i Ferâid-i Sirâciye S. 4)

Ölen kişinin zekât borcunun teberrüken ödenmesinde fayda ümit edilir.

FİTRE

Şer'i ölçülere göre zengin sayılan (aslî ihtiyaçlarından fazla mala sahip olan) müslümanın, Ramazan ayı içinde, mâlî durumuna göre, o sene tesbit edilen miktarı, fakirlere vermesi vaciptir. Buna "Fitre" denilir ve zekât vermek caiz olan yerlere verilir.

Bir fitreyi parçalayıp bir kaç fakire vermek câiz olmaz. (İbni Nüceym Fet. - Dürer C.1 S. 196)

Fitreyi Ramazan ayı içinde vermek efdaldir. Fitre Ramazan bayramı günü sabah namazı vaktinin girmesiyle vacip olur. (Dürer C.1 S. 195) 

 

BİR ESNAFIN ZEKÅT

HESABINA MİSÅL

 

Dükkânındaki malın değeri  350 TL.

Tahsil edebileceği alacaklar  50 TL.

Mevcut parası  100 TL.

Elindeki altın ve gümüşler   + 10 TL

YEKÜN MAL MEVCUDU 510 TL

Borcu    - 30 TL.

ZEKÂT TAHAKKUK EDEN MİKTAR 480 TL

Verilecek zekât.. (Kırkta bir)  12 TL.

 

İNŞAAT YAPIP SATANLARIN

ZEKÂT HESABINA MİSÂL

 

Biten dairelerin değeri  4.000 TL

Bitmeyen daireler  1.000 TL

Elinde bulunan malzeme  400 TL

Elindeki ticârî arsalar  600 TL

Elindeki çek ve senetler

(O günkü değeri)  600 TL

Evindeki altın ve gümüşler  400 TL

Mevcut parası    +1.100 TL

YEKÜN MAL MEVCUDU  8.100 TL

Borcu    - 500 TL

ZEKÅT TAHAKKUK EDEN MİKTAR 7.600 TL

Verilecek zekât.. (Kırkta bir)  190 TL

 

İMALATÇI TÜCCARIN ZEKÅT

HESABINA MİSÅL

 

İmal edilmiş malların değeri  400 TL

Elindeki hammadde  200 TL

Alacakları  200 TL

Mevcut parası    + 100 TL

YEKÜN MAL MEVCUDU  900 TL

Borcu  -  100 TL

ZEKÅT TAHAKKUK EDEN MİKTAR 800 TL

Verilecek zekât... (Kırkta bir)  20 TL

* * *

ÖŞÜR

A.C.: Ey İman edenler, kazandıklarınızın en güzelinden ve yerden çıkardıklarınızdan infak edin. (S. Bakara 267)

A.C.: ...her biri mahsül verdiği zaman onlardan yiyin. Hasat günü (mahsülün toplandığı gün) de hakkına (öşrünü) verin (S. Enam 141)

H.Ş.: Arzın meydana getirdiği her şeyden öşür veya yarım öşür vardır. (Ramuz 325/9)

H.Ş.: Yağmur suyu, nehir ve çeşme gibi akar suların suladığı araziden çıkan mahsulden tam (onda bir), dolapla, hayvanla, satın alınan su ile sulanan yerden elde edilen mahsulden yarım (yirmide bir) öşür vardır. (Râmuz 326/5)

Öşür "ONDA BİR" demektir. Mahsûllerde on kiloda bir kilo, on ölçekte bir ölçek öşür verilir.

Öşrün verilecek yerler, zekât verilen yerlerdir.

* Öşür verilen muhsûlde, işçi ücreti, ilâç, gübre, su yolu açmak gibi hiç bir masraf düşülmez. (Büyük İslâm ilmihali S. 355 Madde 67)

Tohum çıkarılmadan mahsûlün tamamından verilir. (İbn-i Âbidin C. 2 S. 328)

 ÖŞÜR VERİLECEK MAHSULLER

* Topraktan elde edilen her türlü mahsûlden, baldan ve kudret helvasından öşür verilir. (Büyük İslâm ilmihali S. 355 Madde 66)

* Arazî, ekilmediği halde, kendiliğinden mahsûl verse, o mahsûlden de öşür verilir.

* Keza umuma ait dağlardan toplanan her çeşit meyveden de öşür vermek lâzım gelir. (Dürer C.1 S. 186)

ÖŞÜR VERİLMESİ İCAB

ETMEYENLER

* Samandan ve balıktan öşür verilmez. ((İbn-i Âbidin C. 2 S. 327)

* Zeytinden öşür verilmişse yağından öşür verilmez.

* Kezâ üzümden ve susamdan öşür veren pekmezden ve susam yağından öşür vermez... (Büyük İslâm ilmihali S. 355 Madde 70)

 ÖŞÜR VERMESİ İCAB EDENLER

* Öşürde; zengin olmak veya malın üzerinden sene geçmek şart değil. Bir araziden senede bir kaç mahsûl alınsa, her mahsûlün öşrünü vermek lâzımdır. (İbn-i Âbidin C. 2 S. 326)

* Öşürde "Araziye" itibar olunur, sahibine değil... Bir kimse fakir ve borçlu olsa da kaldırdığı mahsûl kendi ihtiyacına yetmese de elde ettiği mahsûlden öşür verecektir. (İbn-i Âbidin C. 2 S. 326)

* Arâzî sahibi çocuk, mecnun veya yetim olsa, velisi ve vasîleri, elde edilen mahsûlün öşrünü vermeleri lâzımdır. Vakıf arazisi dahî öşre tâbîdir. (Mebsût C-2 (İbn-i Âbidin C. 2 S. 326)

* Arazi mahsûlünün öşrü verilmeden, sahibi ondan yiyemez. Yemişse, hesap edip, onun öşrünü de verir. (İbni Abidin C-2 S.332 - (Büyük İslâm ilmihali S. 355)

* Vefat eden müslimin öşür borcu varsa, malından çıkarılır, mirasçılar ondan sonra taksim ederler. (İbn-i Âbidin C. 2 S. 332)

* Kira ile tutulan tarlanın mahsûlünden öşrünü İmam-ı Azam'a göre mülk sahibi (kiraya veren), İmâmeyn'e göre kiralayan verir. Bu mevzûda İmâmeyn'in ictihadı tercih edilmiştir. (İbn-i Âbidin C. 2 S. 334)

* Ortak ekilen araziden kalkan mahsûl taksim edildikten sonra herkes kendi hissesine düşen kısmın öşrünü verir. (Hukuk-u İslâmiye Kâmusu C. 2 S. 79)

* İmam-ı Azam Hz.'ne göre: Mahsûlün azından, çoğundan hasılat alınınca, hemen öşür verilir. (Büyük İslâm ilmihali S. 355 Madde 66)

* Yetişmiş mahsûlün hasadından önce ölen mal sahibinin öşrünü vârislerin vermesi icap eder. (Büyük İslâm ilmihali S. 355 Madde 73)

 TÜRKİYE ARAZİSİ

Türkiye arazisi, "Öşür arazisi mi değil mi?" diye şüpheye aslâ mahal yok. Zira baba ve dedelerimiz öşür vermişlerdir.

Aynı zamanda Diyânet İşleri Başkanlığı Müşâvere Kurulu tarafından, Başkanlığın emriyle:

a) 26.8.1954 tarih ve 1519 sayılı

b) 19.4.1960 tarih ve 182 sayılı

c) 1.12.1976 tarih ve 185 sayılı ve

d) 21.9.1979 tarihli fetvalarda "Türkiye Cumhuriyeti hudutları içinde, tapulu ve tapusuz araziden elde edilen mahsulden öşür vermek lazım" denilmektedir.

CİHAD

Müslüman kimsenin zekâttan başka da borcu var. Ticârî olmayan bir çok mala mâlik olanlar, zekât vermeleri icap etsin etmesin, din hizmeti ve dinin ihyâsı için en az zekât borcu kadar tasadduk etmeleri icap eder denilmiştir.

Ayrıntılar

Kategori: Tek nüshalar

Gösterim: 31886

A- HADİS-İ ŞERİFLERİN CEMEDİLMESİ VE YAZILMASI:

 

Bu kısımda “Kitabetü’l-Hadis”, “Tedvîn” ve “Tasnîf” tabirlerinin kısa izahları yapılacak ve tasnif usulleri ile alakalı hulasa olarak ma’lûmât verilecektir.

 

1- KİTÂBETÜ’L-HADÎS

 İlm-i Hadîs’te “Kitâbetü’l-Hadîs” tabiri ile, Peygamber Efendimiz (s.a.v.) ve  Sahabe-i Kirâm devrinde hadis-i şeriflerin mücerred yazılması ve cemedilmesi kasdedilir. Asr-ı Saadet’te Sahabe-i Kirâm’ın bazıları Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in hadis-i şeriflerini yazarak “sahîfe” adını verdikleri küçük risaleler vücuda getirmişlerdir. Abdullah İbn-i Amr İbni’l-Âs (r.a) Hz.’nin “Sâdıka” ismini verdikleri sahifesi ile; Hemmam İbn-i Münebbih (r.a.) Hz.’nin, Ebû Hureyre (r.a.) Hz.’nden yazmış oldukları “Sahîha” isimli sahifesi bunların arasında en meşhur olanlarıdır.

 

2- TEDVÎN

 Tedvîn lügatte, cemetmek manasınadır. Bu kelime ile, “yazılı sahifeleri cemederek iki kapak arasında kitap haline getirmek” manası ifade edilir.

 Hadîs İlmi Istılâhı’nda ise Tedvîn, Sahâbe-i Kirâm tarafından yazılmış olan yahut hafızalarda tutulan hadîs-i şerîfleri toplayarak bir kitap meydana getirmek manasına gelir.

 Tedvîn devrinin ne zaman başladığı hakkında kat’î bir tarih vermek mümkün değildir. Ancak bu mevzû ile alakalı olarak gelen rivayetlerden, tedvîn devrinin Sahâbe Asrı’ndan sonra, yani birinci asrın sonları ile ikinci asrın ilk çeyreğinde başladığı anlaşılmaktadır. 

 Tedvîn faaliyetine ilk başlayan ise Hilyetü’l-Evliyâ’da bildirildiğine göre İbn-i Şihâb ez-Zührî Hz.’dir.

 

3- TASNÎF

 Bu tabir “Kitâbetü’l-Hadis” ve “Tedvîn” tabirlerinden daha farklı bir manayı ifade eder. Hadîs-i şerîfleri tedvîn eden kimse (müdevvin), kitabını hazırlarken, içine aldığı hadîs-i şerîfleri sınıflandırır ve meselâ salât ile alakalı olanları bir bölümde; zekat ile alakalı olanları bir bölümde zikrederse “tasnîf”“musannaf” ismi verilir. yapmış olur. Bu şekilde hazırlanan eserlere de

 Hadîs Tarihi’inde evvelâ “Kitâbetü’l-Hadîs”, ardından “Tedvîn”, ondan sonra da “Tasnîf” devreleri teşekkül etmiştir.

 

4- BAŞLICA TASNÎF USULLERİ

 

 Hicrî ikinci asırda tedvîn ve tasnîf edilmeye başlanan hadîs eserleri Sünenler, Câmîler, Müsnedler, Müstedrekler gibi kısımlara ayrılmaktadır. Şimdi bu kısımlarla alakalı olarak kısaca ma’lûmât verelim.

 

a) Sünenler:

 Ahkâm Hadîslerini ihtivâ eden ve fıkıh bablarına göre tanzîm edilmiş olan hadîs kitaplarına “sünen” ismi verilmiştir. Bu kitaplarda sadece merfû’ olan  hadîs-i şerîfler yer alır ve “ibâdât , ukûbât ve mu’amelât” olmak üzere üç başlık altında toplanır. Bu başlıklara ait fıkhî mevzular da “kitab” ismi altında zikredilir. Kitablar ise “bablar” şeklinde tasnif edilir.

Mesela: Kitâbü’s-Salâh, Bâb-ü Salâti’l-Cümü’a gibi.

 

b) Câmîler:

 Bu sınıf hadis kitaplarında ise “Sünenler” gibi ibâdât , ukûbât ve mu’âmelât’a dair hadîs-i şerîfler toplanmıştır ancak, sadece bunlara değil bunlara ilaveten çok daha değişik mevzûlardaki hadîs-i şerîflere de yer verilmiştir.

Mesela Câmîler’de bulunan Kur’ân-ı Kerîm’in faziletleri, tefsiri; menâkıb, Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in sîret ve megâzîsi, Sahâbe-i Kirâm’ın faziletleri gibi mevzûlara sünenler’de temas edilmez. Bu itibarla Câmîler, her türlü müşkilin halli için başvurulabilecek mufassal hadis eserleridir.

 

c) Müsnedler:

 Bu sınıf hadis eserleri Hicrî üçüncü asırda ortaya çıkmıştır. Bu eserlerde hadîs-i şerîflerin mevzûları dikkate alınmamış, fakat hadîs-i şerîfler onları rivayet eden sahâbî’nin ismi altında cemedilmiştir. Mesela Ebû Hureyre (r.a.) Hz.’nin rivayet ettiği hadîs-i şerîfler, mevzûları ne olursa olsun, bu isim altında cemedilir.

 Sahâbe-i Kirâm’ın isimleri de İslam’a giriş sırası esas alınarak veyahut da neseblerine göre sıraya konmuştur.

 

d) Müstedrekler:

 Bir müellifin kendi şartlarını taşıdığı halde eserine almadığı hadîs-i şerîfleri, başka bir müellifin cemetmesiyle meydana gelen kitaplara “müstedrek” ismi verilir.

 En meşhur müstedrek, İmam Hâkim en-Neysâbûrî Hz.’nin, Sahîh-i BuhârîSahîh-i Müslim için (bu ikisine ilm-i hadîs’te -sahîhayn- ismi verilir) telif etmiş olduğu “el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn” isimli eseridir. ve

 

B- MEŞHUR HADİS ESERLERİ VE MUSANNIFLARI HAKKINDA MA’LÛMÂT:

 

Bu kısımda İlm-i Hadis’te “Kütüb-i Sitte” ismiyle meşhur olan en muteber altı eser ve musannıfları ile; bu altı eserden sonra en muteber diğer üç eser ve musannıfları hakkında kısaca ma’lûmât verilecektir.

 

CÂMÎLER

1) İmam-ı Buhârî Hz. (h. 194-256) ve el-Câmi’u’s-Sahîh:

 Hadis eserleri içinde en meşhur ve en muteber eser İmam-ı Buhârî Hz.’nin telif ve tasnif etmiş olduğu el-Câmi’u’s-Sahîh isimli eseridir. Bu eser “Sahîh-i Buhârî” ve “Buhârî Şerîf” isimleriyle de meşhurdur. İmam-ı Buhârî Hz.’nin asıl ismi, Muhammed bin İsmâil bin İbrâhim’dir. On yaşlarında bile yokken hadîs ezberlemeye başlamış, binden fazla şeyhten hadîs yazmış; yüz bin sahîh, iki yüz bin de sahîh olmayan hadîs-i şerif ezberlemiştir.

 el-Câmi’u’s-Sahîh isimli eseri Kur’ân-ı Kerîm’den sonra yeryüzündeki en sahîh kitaptır. Bu kitabı on altı senede tamamlamıştır.

 Bu eseri ile alakalı olarak kendisi şöyle söylemiştir: “Sahîh’i 600.000 hadîs-i şerîf içerisinden seçerek yazdım. Hiçbir hadîsi iki rekat namaz kılmadıkça içerisine koymadım” 

Talebesi Firebrî de İmam-ı Buhârî’nin şu sözünü nakleder: “el-Câmi’u’s-Sahîh’i Mescid-i Haram’da tasnif ettim ve iki rekat namaz kılıp Allah-ü Teâlâ’ya istihâreye vararak doğruluğunu tesbit etmedikçe hiçbir hadisi içine koymadım” İmam-ı Buhâri Hz. bu eserinde mükerrerlerin haricinde takrîbî 7400 hadîs-i şerîf rivayet etmiştir. Mükerrer olanlarla birlikte 9000 hadîs-i şerîf mevcuttur.

 Keşfü’z-Zünûn’da bildirildiğine göre Sahîh-i Buhârî’in seksen iki adet şerhi yapılmıştır. Bunların içinde en meşhur olanı ise İbn-i Hâcer el-Askalânî’nin yazmış olduğu Fethu’l-Bârî isimli eserdir.

 

 

 

 

2) İmam-ı Müslim Hz.(h. 206-261)  ve el-Câmi’u’s-Sahîh:

 Kütüb-i Sitte içerisinde Sahîh-i Buhârî’den sonra en muteber hadîs eseri olan bu kitabın müellifi Ebû’l-Hüseyn Müslim ibnu’l-Haccâc el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî’dir.  İmam-ı Müslim Hz., “Sahîh-i Müslim” ve “Müslim-i Şerîf” isimleriyle de meşhur olan bu eserini mükerrerler hariç 4000 hadîs-i şerîfi bir araya getirerek telif etmiştir.

 İmam-ı Nevevî Hz. Sahîh-i Müslim’i bablara ayırmış ve başlıklar koymuş, bu suretle ondan daha kolay istifade etme imkanı hâsıl olmuştur. İmam-ı Müslim Hz. de (Allah’ın ihsan ettiği bu nimeti ikrar için) kitabı hakkında şöyle buyurmuştur: “Bütün yeryüzü halkı hadis yazmaya çalışsalardı, ancak bunun seviyesine ulaşabilirlerdi. Mutlaka bir huccete dayanmadıkça bu kitaba ne bir hadis yazdım, ne de bir hadis çıkardım”

Sahîh-i Buhârî ve Sahîh-i Müslim için “Sahîhayn” tabiri kullanılır. Yine ikisinin birden rivayet ettiği hadîs-i şerîflerin sonunda “Ravâhü’ş-Şeyhân” ve “Müttefekun aleyh” ibareleri yer alır.

 Sahîhayn’da "haddesenâ” tabiri “senâ” rumuzu ile, “ahberenâ” tabiri de “enâ” rumuzu ile gösterilir. Bu rumuzlar ihtisar için kullanılan birer ıstılahtır. Bil-hassa Sahîh-i Müslim’de sık sık ( ح ) harfi kullanılır. Bu işaret senedlerin değiştiğini gösterir.

 

SÜNENLER

3) İmam-ı Nesâî Hz.(h. 225-303)  ve Sünen-i Nesâî:

 Ebû Abdirrahman Ahmed İbn-i Şuayb en-Nesâî Hz.’nin telif etmiş olduğu bu eser Kütüb-i Sitte içinde Sahihayn’dan sonra en muteber eserdir.

 İmam-ı Nesâî Hz. Sünen-i Kübrâ isimli bir kitap telif etmiş ve bazı ma’lül hadisleri de bu kitaba almıştı. Kendisinden bu ma’lül hadisleri ayıklaması istenince de Sünen-i Kübrâ’yı ihtisar etmiş ve el-Müctebâ ismini verdiği ikinci süneni hazırlamıştır. İçinde ma’lül hadis bulunmayan ve Sünen-i Nesâî diye meşhur olan bu muhtasar, Kütüb-i Sitte içinde üçüncü sıraya yerleşmiştir.

 İmam-ı Hâkim en-Neysâbûrî Hz. şöyle demiştir: “Ebû Abdurrahman’ın (İmam-ı Nesâî) hadis fıkhı üzerindeki izahları sayılamayacak kadar çoktur. Onun Kitâbü’s-Sünen’ini tetkik eden kimse izahlarının güzelliği karşısında hayrete düşer.”

4) Ebû Dâvûd Hz.(h. 202-275)  ve Sünen-i Ebî Dâvûd:

 Bu eserin müellifi Ebû Dâvûd Süleyman İbni’l-Eş’as es-Sicistânî Hz.’dir. Hadis öğrenmek için küçük yaşta seyahatlere çıkan Ebû Dâvûd Hz. Horasan, Irak, Suriye ve Hicaz muhaddislerinden hadis yazmış; topladığı 500 bin hadîs-i şerîf içinden de ahkamla alakalı 4800 hadîs-i şerîf’i seçerek Sünen-i Ebî Dâvûd’u meydana getirmiştir.

 Bu eser hakkında İbnü’l-A’râbî şöyle söylemiştir: “Bir kimsenin elinde ilim olarak Allah’ın kitabı ve bir de Ebû Dâvûd’un Sünen’i bulunsa o kimse, başka bir şeye muhtaç olmaz.” Ebû Süleyman el-Hattâbî ise “Ebû Dâvûd’un Sünen’i, İslamî ilimler sahasında benzeri yazılmamış kıymetli bir eserdir. Mezhepleri farklı olduğu halde, bütün insanlar tarafından hüsn-ü kabul görmüştür. Bu sebeple ulema ve fukaha arasında bir hakem olmuştur.” diye söylemiştir.

5) İmam-ı Tirmizî Hz.(h. 209-279)  ve Sünen-i Tirmizî:

 Ebû Îsâ Muhammed ibn-i Îsâ et-Tirmizî Hz. küçük yaştan itibaren hadis öğrenmeye merak sarmış ve bu maksatla bir çok seyahatlere çıkmıştır. İmam-ı Buhârî Hz.’nin talebelerindendir.

Sünen-i Tirmizî de hadis eserleri arasında “Sünen” sınıfına dahildir. Çünkü bu eser de fıkıh bablarına göre tanzim edilmiştir. Ancak başka mevzulardaki hadîs-i şerîfleri de hâvî olduğu için “el-Câmi’u’s-Sahîh veya Câmi’u’t-Tirmizî” isimleriyle de şöhret kazanmıştır.

 İmam-ı Tirmizî Hz. tasnif etmiş olduğu bu eseri için şöyle söylemiştir: “Bu kitabı tasnif ettiğim zaman, onu Hicaz alimlerine arz ettim, beğendiler; Irak ulemasına arz ettim, beğendiler; Horasan ulemasına arz ettim, onlar da beğendiler. Her kimin evinde bu kitap bulunursa sanki o evde konuşan bir Nebi vardır.”

 

6) İbn-i Mâce Hz. (h. 209-273 veya 275) ve Sünen-i İbn-i Mâce:

 Ebû Abdillah Muhammed İbn-i Mâce el-Kazvinî Hz. de hadis öğrenmek için bir çok seyahatlere çıkan; hafıza ve itkan cihetinden hadis imamlarının medh-ü senâ ettiği; sika ve huccet olduğuna dair ittifak bulunan büyük bir muhaddistir.

 Bu eserini 32 kitap ve 1500 bab olmak üzere, fıkıh bablarına göre tasnif etmiştir. Bu babların tamamında, muhtelif sayılarla, toplam 4000 hadîs-i şerîf mevcuttur.

***************************************************************************

Mezkür altı eser için İlm-i Hadîs’te “Kütüb-i Sitte” tabiri isti’mal olunur. Ancak 6. kitabın hangisi olduğu hususunda ihtilaf vardır. Şöyle ki; 

· Bir kısım âlimler 6. kitap olarak İmam-ı Malik Hz.’nin, el-Muvattâ isimli eserini;

· Aralarında İbnü’s-Salah, İmam-ı Nevevî ve İbn-i Hâcer el-Askalânî Hz.’nin de bulunduğu diğer bazı âlimler ise ed-Dârimî’nin, “Sünen-i Dârimî” isimli kitabını kabul ederler.

Muvattâ, Sünen-i Dârimî ve Ahmed İbn-i Hanbel Hz’nin Müsned’i hakkında malumat vermeden önce, yukarıdaki altı hadis eseri ile alakalı olan bazı tabirleri kısaca izah edelim:

· Sahîh-i Buharî ve Sahîh-i Müslim ile birlikte İmam-ı Malik Hz.’nin Muvattâ isimli eseri için “Kütüb-i Selâse” tabiri kullanılır. (Bu, Kütüb-i Sitte içine İmam-ı Mâlik Hz.’nin bu eserini dâhil edenlere göredir. Bu âlimler Sahihayn’dan sonra 3. sırada Muvattâ gelir görüşündedirler.)

· Sünen-i İbn-i Mâce’den önceki beş esere “Kütüb-i Hamse” ve “Usûl-i Hamse” denir.

· Kütüb-i Sitte’ye Sünen-i Dârimî’nin dahil edilmesiyle yedisine birden “Kütüb-i Seb’a” denir.

· Kütüb-i Sitte içindeki dört sünen için ise “Sünen-i Erba’a” tabiri kullanılır. Bazı rivayetlerde kullanılan “Sünen Sahipleri” ifadesi ile de bu dört sünen kasdedilir.

Şimdi Kütüb-i Sitte’den sonra en meşhur ve muteber olan diğer üç eser hakkında ma’lûmât verelim. Kütüb-i Sitte’ye bu üç eser de dahil edilerek tamamına birden “Kütüb-i Tis’a” denir.

7) Dârimî Hz. (h. 181-255)  ve Sünen-i Dârimî:

 Dârimî Hz. hilm, dirayet, zekâ, hıfz, ibadet ve zühd bakımından darb-ı mesel olacak şekilde son derece zekî ve dindar bir kimse idi. Hadis toplamak için pek çok seyahatlere çıkmış, bu sebeple Mısır, Şam, Irak ve Haremeyn’i ziyaret etmiştir. Semerkand’da uydurma hadislere kaşı mücadele vermiştir. Daha önce de zikrettiğimiz gibi İbnü’s-Salah, İmam-ı Nevevî ve Hafız İbn-i Hacer el-Askalânî gibi bazı alimler altıncı kitap olarak Sünen-i Dârimî’yi kabul etmişlerdir. İmam-ı Nevevî Hz. onun hakkında şöyle demiştir: “Dârimî zamanındaki Müslümanların hafızlarından bir tanesidir. Fazilet ve hafızasına çok az insan yetişebilirdi.”

8) İmam-ı Mâlik Hz.(h. 95-179)  ve el-Muvattâ :

 İmam-ı Mâlik Hz. malum olduğu üzere Mâlikiyye Mezhebi’nin kurucusu ve Sahâbe-i Kirâm’dan Ebû Âmir (r.a.) Hz.’nin torunudur. Kendisi Abdurrahman ibn-i Hurmuz başta olmak üzere Medine’nin diğer alimlerinden ilim öğrenmiştir. Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in hadîs-i şerîfleri ile beraber Sahâbe-i Kirâm Hazerâtı’nın sözleri ve fetvalarına da kitabında yer veren İmam-ı Mâlik Hz. bu eserini şeyhlerine arzetmiş, onlar da muvafakat göstermişlerdir.

 

 

 

 

9) Ahmed ibn-i Hanbel Hz.(h. 164-241)  ve Müsned-i Ahmed ibn-i Hanbel :

 Ebû Abdillah Ahmed ibn-i Muhammed ibn-i Hanbel Hz. de malum olduğu üzere mezheb imamlarımızdandır ve ilim öğrenmek için küçük yaşlardan itibaren seyahatlere çıkmıştır. 40 yaşına kadar hadîs-i şerîf toplamakla ve ilmini ziyadeleştirmekle meşgul olmuş; 40 yaşından sonra da hadis rivayet etmeye ve ilim öğretmeye başlamıştır. 750.000 hadis içerisinden seçerek yazdığı Müsned’i dînî mevzûlarda ihtiyaç duyulan tüm meselelerin halli için başvurulabilecek kıymette bir eserdir.

Böylece “Kütüb-i Tis’a” ismiyle meşhur olan en muteber 9 hadis eseri ile alakalı kısa malûmât vermiş olduk. Daha sonraları bu eserler için birçok şerhler, hulasalar yapılmış; bunlardan istifade ile başka eserler meydana çıkmıştır. Bu hususla alakalı olarak mufassal eserlerde izahat bulunabilir.

C- “İLM-İ USÛL-İ HADÎS” İLE ALAKALI ISTILAHLAR VE HADÎS-İ ŞERÎFLERİN TAKSÎMÂTI

 

Bu kısımda İlm-i Usûl-i Hadis’te müsta’mel olan ıstılahlar ve ehl-i hadisin mertebeleri kısaca izah olunup, hadis-i şeriflerin muhtelif itibarlarla taksîmâtı yapılacak; ardından sıhhat dereceleri  ( makbul veya merdüd olmaları )  beyan edilecektir.

 

İlm-i Hadîs iki kısma ayrılır:

1. İlm-i Rivâyet-i Hadîs: Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in akvâl ve efâlini bilmeye ve bunların rivayet, zabt ve tahrîrine mahsus olan ilimdir. Bu ilme Fürû-u Hadîs ismi de verilir.

2. İlm-i Dirâyeti-i Hadîs: Rivâyetin şart, nevî ve hükümleri; Râvî’ninMervî’nin (rivâyet olunan haber) nevîleri kendisiyle bilinen ilimdir.  hali ve şartları;

Tabîr-i âharla: Râvî ve Mervî’nin hallerinden, kabul veya red haysiyetiyle bahs eden ilimdir. Bu ilme Usûl-i Hadîs ismi de verilir.

Nasıl ki Usûl-i Fıkıh, Furû-u Fıkh’ın esası ve temelidir, aynen bunun gibi, Usûl-i Hadîs de Furû-u Hadîs’in esası ve mebnâ aleyh’idir.

1- ISTILÂHÂT-I USÛL-İ HADÎS

Sünnet, lügatte iyi olsun (medhe layık), kötü olsun (zemme layık) yol (tarîk) ve gidişât (siret) manalarına gelir. Istılahta ise bu manaları muhafaza etmekle beraber Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in tarîk ve sîreti için tahsis edilmiş ve kelimenin “mezmüm yol” manası kaldırılmıştır. Hulasa sünnet, Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in, tamamen Allah (c.c.)’nun ahkamıyla amil olarak ihtiyar buyurduğu söz, fiil ve takrîrinden ibarettir. Bu itibarla sünnet üç kısımdır:

· Kavlî Sünnet (Sünnet-i Kavliyye) : Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in sözleri

· Fiilî Sünnet (Sünnet-i Fiiliyye) : Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in fiilleri

· Takrîrî Sünnet (Sünnet-i Takrîriyye) : Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in asr-ı saadetlerinde mü’minler tarafından bir fiil yapıldığını gördükleri veya işittikleri halde nehiy ve inkara dâir hiç bir şey buyurmamaları

 Hadîs ise lügatte (kadîm-eski) kelimesinin zıddı olan, (cedîd-yeni) manasına gelir. Yine az veya çok olsun “söz” manasını da ifade eder. Hadîs İlmi Istılâhı’nda ise Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in sözlerine ıtlak olunur.

 Bazı alimler Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in sadece sözleri için değil, fiil ve takrîrleri için de (hadîs) tabirini kullanmışlar; diğer bazı alimler de Sahâbe-i Kirâm’ın söz, fiil ve takrîrlerini de bu kelimenin manasına dahil etmişlerdir.

 Haber ve Eser kelimeleri ise (Hadîs) kelimesinin mürâdifidir.

 Ashâb ve Sahâbe kelimeleri, arkadaş, dost, yâr-i hemdem manalarına gelen "Sâhib" kelimesinin cemîleridir. Sahâbî ise Sahâbe’den bir ferd manasınadır.

Sahâbî, İslam Istılâhı’nda, Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’i mü’min olarak gören (veya Peygamber Efendimiz (s.a.v.) tarafından görülen) ve mü’min olarak vefat eden kimsedir. Sahâbe-i Kirâm Hazerâtı’nın tamamı âdalet sahibidir (udûldür).

 Tâbiî (cemîsi : Tâbi’în) ise -ekseriyetin kavlince- Sahâbe-i Kirâm’dan birine veya birkaçına mülâkî olmuş zâttır.

 Muhadram, hem câhiliye devrine, hem de asrı saadete vasıl olarak Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’i görmeksizin imana nail olan kimsedir. İmam-ı Müslim Hz.’nin 20 nakîb olduğunu bildirdiği ve İmam-ı Nevevî’nin adetlerini daha da ziyadeleştirdiği bu zâtlar, tâbiîn’dendir.

Sahâbe-i Kirâm ve Tâbiîn için “Selef” tabiri isti’mal olunur.

Sened, hadîs-i şerîfin ricâlini yani hadîs-i şerîfi rivayet eden şahısları ifade eder. Senedin “ibtidâsı” o hadîsi rivayet eden şahıstır, “intihâsı” ise hadîsin sahibi olan zâttır.

İsnad, lügatte "dağın zirvesine tırmanmak ve bir şeyi yükseltmek" manalarına gelir. Hadîs Istılahı'nda ise haberin aracılar vasıtasıyla asıl sahibine yükseltilmesidir. Bu sistem başka milletlerde bulunmayan, Müslümanlara has bir sistemdir.

İsnad, Âlî İsnad ve Nâzil İsnad olmak üzere iki kısımdır. Şöyle ki:

Hadîs-i şerîfi sahibine daha az râvî ile yani daha kısa bir yolla ulaştıran isnadlara Âlî İsnad denir. Bunun aksi hallerde ise, yani haberi sahibine çok râvî ile ve daha uzun bir yolla ulaştıran isnadlara ise Nâzil İsnad ismi verilir.

Âlî İsnad ile rivâyet edililen hadîs-i şerîfler, Nâzil İsnad ile rivâyet edilenlere nisbetle daha makbuldür. Çünkü râvî sayısı çoğaldıkça hata yapma ihtimali de artar.

Metin, isnadın nihayet bulduğu kelamdır.

Ehl-i Hadîs’in Mertebeleri:

Sünnet-i Senniyye’yi nakil ve rivâyet eden Ehl-i Hadîs’in dereceleri, aşağıdan yukarıya doğru, şu şekildedir:

Tâlib : İlm-i Hadîs’de mübtedî olan kimselerdir. Ehl-i Hadîs arasında mevkîi yoktur.

Râvî veya Müsnid: Hadîs-i şerîfi senedi ile nakleden kimse demektir. (Muhric, senedi zikretmeden metni nakleden kimsedir.)

Muhaddis: Senedleri hıfz etmekle beraber, senedin ricâlinin ne dereceye kadar âdil veya mecrûh olduğunu da bilen şahıstır. Şeyh ve İmam da denilen Muhaddis, İlm-i Hadîs’de, Üstâz-ı Kâmil mertebesini bulan zâttır.

- Eğer Muhaddis, yüz bin hadîs-i şerîfi metinleriyle ve senedleriyle bilir; ayrıca senedin ricâlini hal tercümeleri ve cerh-ta’dîl noktasından halleriyle tanırsa o muhaddise Hâfız denir.

- Eğer aynı şekilde üç yüz bin hadîs-i şerîfi bilirse o kişiye Huccet ismi verilir.

- Bütün Sünnet’i ihata etmiş olan İmam’a ise Hâkim denir.

 

2- HADÎS-İ ŞERÎFLERİN TAKSÎMÂTI

 

RÂVÎLERİN ADEDİNE İTİBARLA (DERECE-İ ŞÜYÛ')

Haber, râvîlerinin adedine göre ya Mütevâtir olur ya da Haber-i Vâhid olur (cemîsi: Haber-i Âhâd). Haber-i Vâhid, lügatte yalnız bir şahsın rivâyet ettiği haber manasına gelse bile ıstılahta, Mütevâtir mertebesini bulmayan haber demektir. Râvîsi ister bir, ister iki, ister daha ziyâde olsun.

Haber-i Vâhid ise Meşhûr, Azîz ve Garîb olmak üzere üç kısımdır. Şimdi bu kısımları kısaca izah edelim:

a) Mütevâtir

 Her üç asırda da (Sahâbe, Tâbiîn ve Tebe-i Tâbiîn) yalan üzerine ittifakları adeten muhal olan kalabalık bir topluluğun verdiği haberlerdir ki verilen o haber hakkında zarûreten ilm-i yakîn ifade eder. Mütevâtir olan haber-i Rasûl’ün münkiri kâfir olur. Çünkü böyle bir haberi inkar etmek tekzîb-i Rasül’e varır ki, şüphesiz bu küfürdür. (el-ıyâze billâh)

 

Haber-i Mütevâtir’in dört şartı vardır :

1. Kesret-i aded.
2. Râvîlerin yalan üzerine ittifaklarının mümkün olmaması
3. Bu vasıfların her üç tabakada da mevcud olması.
4. Râvîlerin, bu haberde hisse itimad etmeleri. Yani haberin ya görülen ya da duyulan bir vâkı’a olması (mahsüs olması)

Haber-i Mütevâtir iki kısımdır:

1. Lâfzî Mütevâtir: Hadîs-i şerîfin hem lafzının hem manasının tevâtüren nakli (Bu vasıftaki hadîs-i şerîflerin sayısı azdır. İmamı-ı Nevevî Hz.’in Şerh-i Müslim’deki beyanına göre takriben ikiyüz küsur)
2. Manevî Mütevâtir: Hadîs-i şerîfin yalnız manasının mütevâtir olması.

Haber-i Mütevâtir’de sened aranmadığı gibi, râvîlerin adâlet ve zabt gibi sıfatları da aranmaz. Böyle bir haber ilm-i yakîn ifade eder ve hemen o haberle amel vâcib olur.

b) Meşhûr

 Her tabakada en az üç ve daha fazla râvî tarafından rivayet olunup tevâtür derecesine ulaşmayan haberlerdir (Bu tarife göre Haber-i Meşhûr'un diğer adı da Müstefîz'dir)

 Başka bir tarife göre ise Haber-i Meşhûr; Sahabe Asrı'nda bir veya iki râvî tarafından rivâyet olunup, ikinci ve üçüncü asılarda tevâtür derecesine bâliğ olan haberdir. Ayrıca halk arasında şöhret bulmuş olan haberlere de -aded ne olursa olsun- meşhûr ismi verilir.     

c) Azîz

 Haber-i Azîz ibtidâsından intihâsına kadar her tabakada iki râvî tarafından rivâyet edilen haberdir.

d) Garîb

Haber-i Garîb ise her tabakada yalnız bir tek şahsın rivayet ettiği haberdir. Buna Ferd ismi de verilir. İki kısımdır: 1- Ferd-i Mutlak, 2-Ferd-i Nisbî

Haber-i Vâhid'in üç kısmı da zan ifade eder. Râvîlerinde adâlet ve zabt şartları aranır ve buna göre makbul veya merdüd olabilir.

 

SENED VE İSNADA İTİBARLA ( İTTİSAL VE İNKITA')

Sened ve İsnad itibarıyla hadîs-i şerîfler başlıca iki kısma ayrılır:

a) Muttasıl (Mevsul)

 Bir hadîs, râvî silsilesinden (senedinin ricâlinden) hiç biri sâkıt olmaksızın rivâyet edilmişse, o hadîse muttasıl veya mevsûl ismi verilir. İsterse o hadîs merfû veya mevkûf veyahut da maktû olsun (bunlar biraz sonra izah olunacaktır).

b) Munkatı'

 Senedinin ricâlinden bazısı sâkıt olan hadîse munkatı' ismi verilir. (Bu isim kelimenin lügat manası dikkate alınarak verilmiştir. Yani bu mana umumîdir. Biraz sonra göreceğimiz üzere bazı hadislere de kelimenin ıstılah manası dikkate alınarak munkatı' ismi verilir ki bu mana daha hususîdir. Şöyle ifade edelim: Umumî olan munkatı' başlığının altında bir de, ondan daha hususî olan munkatı' başlığı vardır.)

 İşte munkatı' hadisler, senedin ricalinde meydana gelen bu sükûtun sayısına göre veya isnadın başında, ortasında ya da sonunda olmasına göre değişik isimler altında zikredilir. Buna göre Munkatı' hadisler beş kısımdır: Muallâk, Mürsel, Mu'dal, Munkatı' ve Müdelles. Bunlardan ilk dördünde sükût-u râvî (râvînin düşmesi) zahirdir. Yani herkesin anlayabileceği şekilde açıktır. Beşinci de ise hafîdir. Şimdi birer cümle ile bu beş kısım hadisi izah edelim:

1. Muallâk: Senedinin başından bir râvî veya birbirini takip etmek üzere (ale't-tevâlî) birkaç râvîsi hazf edilmiş olan ve en son hazfedilen râvînin şeyhine isnad edilen hadis.

 

 

 

2. Mürsel: Sahâbe-i Kirâm'ın çoğunu gören ve onlarla sohbette bulunan Tâbiîn âlimlerinin hadis rivâyet ederken, kendilerinden hadis işittikleri Sahabe'leri zikretmeden "Kâle Rasülullah" diyerek rivâyet ettikleri hadîs-i şerîflere bu isim verilir.

3. Mu'dal: İsnadının ortasından birbirini takip eden iki veya daha fazla râvîsi düşmüş olan hadislere Mu'dal denir.

4. Munkatı':  İsnadının ortasından birbirini takip etmeksizin bir veya daha fazla râvîsi düşmüş olan hadislere -hususî manası ile- Munkatı' denir.

5. Müdelles: Bir râvînin, görüştüğü şeyhten işitmediği halde işitmiş gibi veyahut da muasırı olmakla beraber görüşmediği şeyhten işitmiş gibi rivâyet ettiği hadislere Müdelles ismi verilir.

 

 

MÜSNEDÜN İLEYH'E İTİBARLA

Haber, müsnedün ileyh'e yani haberin sahibine, onu söyleyene itibarla Merfû', Mevkûf ve Maktû' olmak üzere üç kısımdır.

a) Merfû'

 İster muttasıl olsun ister munkatı' olsun bi'l-hâssa Peygamber Efendimiz (s.a.v.)'e muzaaf kılınan hadîstir. Bu hadîs kavlî, fiilî veya takrîrî olabilir. İki kısımdır: Ya tasrîhan olur. Bu Peygamber Efendimiz (s.a.v.)  'şöyle buyurdu', 'böyle yaptı' veya 'takrîr etti' ifadelerinin açıkça zikredilmesiyle olur. Ya da Hükmen olur. Bu ise kavl, fiil ve takrîrin Peygamber Efendimiz (s.a.v.)'e aidiyeti açıkça beyan edilmese bile, nakledilen haberin mahiyetinden, O'na ait olduğunun anlaşılmasıyla olur.

b) Mevkûf

 Sahâbe-i Kirâm (r.anhüm) Hazerâtı'nın kavl, fiil ve takrîrlerine ait olan, muttasıl veya munkatı' nakillerdir ki bunlarda rivayet Sahâbî'ye dayanıp orada kalır. Ve Peygamber Efendimiz (s.a.v.)'e ref' olunmaz. Mevkuf hadisler yalnız tasrîhan mevkuf olabilirler. Hükmen olmazlar. 

c) Maktû'

 İsnadı Tâbiîn'de son bulan ve Tâbiîn'in kavl ve fiillerinden ibaret olan haberlerdir.

 

 

 HADİSİN SIFATINA İTİBARLA (SIHHAT CİHETİNDEN)

Haber, sıfatı itibarıyla yani sıhhatine göre Sahih, Hasen ve Za'îf olmak üzere üç kısımdır. "Sıfatına itibarla" ifadesi, "râvîlerin sıfatlarına ve senedin haline göre" demektir. "Râvilerin sıfatları" sözü ile râvilerin adalet, hıfz ve itkanı başka bir tabirle kendilerine olan itimad mertebesi kasd olunur. "Senedin hali" ifadesinden maksad ise muttasıl veya munkatı' olmasıdır.

Bu üç kısmın izahından önce şöyle bir taksimat yapmak faideli olacaktır: Daha önce "Râvîlerin Adedine İtibarla" başlığı altında Hadîs-i şerîflerin Mütevâtir ve Haber-i Vâhid olarak ikiye ayrıldığını görmüştük.

Haber-i Mütevâtir için sened aranmadığı ve senedsiz olmakla beraber ilm-i yakîn ifade ettiği malumdur. Haber-i Vâhid ise ya Makbul olur ya da Merdüd olur.

Makbul olanlar da sıfat-ı kabulün en yüksek derecesini haiz olursa buna Sahîh denir. O derecede değilse Hasen ismini alır. Sıfat-ı Kabulü haiz değilse buna da Za'îf (veya Merdüd ya da Sakîm) ismi verilir. Şimdi bu kısımları kısaca izah edelim:

a) Sahih

 Adalet ve zabt şartlarını hâiz olan râvilerin muttasıl isnadla rivâyet ettikleri, şaz ve muallel olmayan hadislerdir. Bu tariften de anlaşılacağı üzere bir hadisin sahih olabilmesi için şu beş şartı toplamış olması lazımdır:

 

· Râvîlerin adâlet sahibi olması: Adalet, insanı takvâ ve mürüvvet sahibi yapan bir melekedir. Sahâbe-i Kirâm'ın haricindeki diğer râvilerin adalet hususunda za'fiyyeti ma'lum ise, yine kim olduğu ya da adil olup-olmadığı meçhul ise, o hadis sahih olmaz. Sahâbe-i Kirâm'da adalet şartları araştırılmaz. Onların cümlesi âdildir.

· Râvîlerin zabt şartlarını taşımaları: Zabt râvînin rivayet ettiği veya kitabına aldığı hadiste fazla hata yapmayacak derecede hafız, dikkatli ve titiz olmasını sağlayan bir melekedir. Buna göre rivâyetinde çok hata yapan râvîlerin bulunduğu hadisler sahih değildir.

· Senedinde ittisal olması: İttisal, isnadda yer alan her râvînin, hadisi aldığı şeyhine mülâkî olması ve hadisi bizzat ondan almasıdır. Yani rivâyette inkıta' olmamasıdır. Bu itibarla Munkatı' başlığı altında yukarıda zikredilen hadisler sahih hadis kısmına girmezler. Ancak Buhârî ve Müslim'deki bütün hadîs-i şerîflerin sahih olduğu hususunda, muhaddisler ittifak etmişlerdir. Bu sebeple onlarda mevcud olan munkatı' hadisler dahi muttasıl sayılır ve sahihtir.

Bu şartlar müttefekun aleyh şartlardır. Şu iki şart ise muhtelefün fîh şartlardır:

· Hadisin şâz olmaması: Şaz hadis, sika (güvenilir) olan bir râvînin, kendisinden daha güvenilir diğer râvîye muhalif olarak rivayet ettiği hadistir. Bu halde daha güvenilir olan râvînin rivayeti tercih olunur, diğer rivâyet ise sıhhat vasfını kaybeder.

· Hadisin muallel olmaması: Muallel hadis, metin veya isnadında illeti bulunan hadistir. İllet, hadisi za'fa uğratan gizli bir kusurdur. Böyle bir kusuru olan hadis sahih hadis olmaz.

Sahih Hadis'in iki kısımdır:

1. Sahih li-zâtihî: Mezkür şartlara alâ vechi'l-kemal yani tam olarak, en üst seviyede sahip olan hadislerdir.

2. Sahih li-gayrihî: Yukarıda zikredilen şartlarda, sika bir kimsenin malumu olan bir nevî kusur mevcud olur ve bu kusur, sağlam olan başka isnadlar ile ortadan kalkarsa bu hadise Sahih li-gayrihî ismi verilir.

Hadis alimlerimiz "sahih li-zâtihî" olan hadîs-i şerîfleri, a'lâdan esfele doğru, yedi dereceye ayırmışlardır:

ü Birincisi, İmam-ı Buhârî ve İmam-ı Müslim Hz.'nin ittifak ettikleri hadîs-i şerîflerdir ki bunlar için (ravâhü'ş-şeyhân veya müttefekun aleyh) tabirleri kullanılır.

ü İkincisi, yalnız İmam-ı Buhârî Hz.'nin rivayet ettiği hadîs-i şerîflerdir.

ü Üçüncüsü, yalnız İmam-ı Müslim Hz.'nin rivayet ettiği hadîs-i şerîflerdir.

ü Dördüncüsü, İmam-ı Buhârî ve İmam-ı Müslim Hz.'nin şartlarını hâiz olduğu halde, her ikisinin de kitaplarına almadıkları hadîs-i şerîflerdir. (Bu şekildeki hadîs-i şerîfleri İmam-ı Hâkim, el-Müstedrek ale's-Sahîhayn isimli eserinde bir araya getirmiştir.)

ü Beşincisi, yalnız İmam-ı Buhârî Hz.'nin şartlarını hâiz olan hadîs-i şerîflerdir.

ü Altıncısı, yalnız İmam-ı Müslim Hz.'nin şartlarını hâiz olan hadîs-i şerîflerdir.

ü Yedincisi ise Şeyhayn'ın şartlarını taşımadığı halde diğer ulemâya göre sahih olan hadîs-i şerîflerdir.

 

 

 

 

 

b) Hasen

Hadîs-i Hasen'in tarifinde çok zahmet çekilmiştir. Mahmud Es'ad Usul-i Hadîs isimli eserinde şöyle bir tarif zikrediyor: "Mezkür şartlar hususunda kendisinde bir noksanlık olup, bu noksanlığın, kesret-i turuk gibi bir cihetle ortadan kalkmadığı hadislerdir."

Buna Hasen li-zâtihî denir.

Eğer bu noksanlık kesret-i turuk gibi bir cihetle ortadan kalkarsa buna da  Hasen li-gayrihî ismi verilir.

c)Za'îf

 Mezkür şartları taşımayan hadislere ise bu isim verilir.

 

 

 

İSTİFÂDE EDİLEN ESERLER:

1. Usûl-i Hadîs, Mahmud Es’ad (Osmanlıca)

2. Usûl-i Hadîs Şerhi, Dâvûd-i Karsî

3. Tecrîd-i Sarîh Tercemesi (Sahîh-i Buhârî Muhtasarı), Ahmed Naim

4. Hadîs Usûlü, İsmail Lütfi Çakan

5. Hadîs İlimleri ve Hadîs Istılahları, M. Yaşar Kandemir (Mütercim)

6. Hadîs Usûlü, Talat Koçyiğit

7. Kütüb-ü Tis’a CD’si-(Mevsû’atü’l-Hadîsi’ş- Şerîf li-Şirketi Sahr)

8. Hadîs Külliyâtı CD’si-(Mektebetü’l-Elfiye lis-Sünneti’n-Nebeviye)

 

 

Ayrıntılar

Kategori: Tek nüshalar

Gösterim: 31232

 

 

Ayrıntılar

Kategori: Tek nüshalar

Gösterim: 26556

RİŞTE-İ CEVÂHİR

 

HZ. ALİ R.A.’DEN HİKMETLER

 1- Kişinin imanındaki kemâli, yeminlerinden belli olur.

2- Şu zamanda kardeş geçinenler, ayıp arayan casuslardır.

3- Hakîkî kardeş dar günde yetişendir.

4- Kişinin edebi, altınından hayırlıdır.

5- Zenginliği açıklamak, şükürdendir.

6- Kötüye iyilik et, efendisi ol.

7- Borcun edâsı dindendir.

8- Musîbetleri gizlemek mürüvvettendir.

9- Zühd’ün efdali, gizli olandır.

10- Âile fertlerine edep öğret! Onlara menfaat verir.

11- Ana-babaya iyilik, amellerin en üstünüdür.

12- Ömrün bereketi, güzel amelledir.

13- Cumartesi ve Perşembe sabahları bereket zamanlarıdır.

14- Sabrettiğin zaman, nefsini zaferle müjdele!

15- Midesi, kişinin düşmanıdır.

16- Erken kalk, mes’ud ol!

17- Güler yüz, ikinci bir ihsandır.

18- Dünyayı âhiret karşılığında sat da kazan.

19- Belâ, insana dilinden gelir.

20- Allah korkusuyla ağlamak, göze nurdur.

21- Malın bereketi, zekâtın verilmesidir.

22- İhsanını minnetle yok etme!

23- Ömrün sonu için kıymet yoktur.

24- Ömrün evvelinde kaçırdıklarını, ömrün âhirinde tedârik et!

25- Namazda tembellik, iman zâfiyetindendir.

26- Yemekte elin çokluğu, berekettir.

27- Allah’ tevekkül et, O sana yeter.

28- Hayra yor, hayra er!

29- Günâhı terk ederek köşeye çekil!

30- Kişinin tevâzuu, kendine ikram eder.

31- Kötülükten uzak dur, hürmete mazhar ol!

32- Muhabbet, hürmetle kuvvetlenir.

33-  Kötülüğe karşılık vermeyi tehir, ihsandandır.

34- Üç şey helâk eder: Cimrilik, hevâ ü heves ve ucub.

35- İmanın üçte biri hayâ, üçte biri akıl, üçte biri cömertliktir.

36- Hırs ve tamâ gediğini, topraktan başkası örtemez.

37- Âlimin ölümü, dinde gediktir.

38- Âhiretin sevabı, dünya nimetlerinden hayırlıdır.

39- Melikin saltanatı, adâletle dâim olur.

40- İhsanını, özür dileyerek çoğalt!

41- İhsana teşekkür, ikramı artırır.

42- Cesedin devamı, gıda ile; rûhun devamı, ibâdetle...

43- Selâmet elbisesi eskimez.

44- Bulunanla cömertlik et!

45- İyilerle sohbet, ganimet; kötü dostla oturmak, şeytanla ülfettir.

46- Kişinin görüştüğü kendisi gibidir.

47- Kişinin güzelliği, yumuşak huylu olmasındandır.

48- Kendisi için ölüm olmayan (Allah) yücedir.

49- Sözün güzeli, kısa olanıdır.

50- Çokla cömertlik et, aza kanâat eyle!

51- Bâtılın ömrü, muvakkat bir zaman... Hakkın devamı kıyâmete kadardır.

52- Fukarâ ile otur da; şükrün artsın...

53- Fakirin az sadakası, zenginin çoğundan çoktur.

54- Güzel ahlâk ganimet; hiddet, tehlikedir.

55- Kişinin sanatı, definesidir.

56- Yemeğin ekşisi, sözün ekşisinden hayırlıdır.

57- Kişinin hayası, perdesidir.

58- Yumuşak huy, insanın yardımcısıdır.

59- Aslı bozuk olan kimseye, vefâ haramdır.

60- Evlât acısı, ciğer yakar.

61- Erkeğin ziyneti edep, kadının ziyneti zehep (altın)dır.

62- Allah korkusu kalpleri parlatır.

63- Allah’tan kork; başkasından emin ol!

64- Dostun hayırlısı, hayra götürendir.

65- Hâlis muhabbet, ahde vefâdandır.

66- Dini dünyaya değişenin kazancı hebâ olur.

67- Malın hayırlısı, Allah yolunda harcanandır.

68- Nefsine muhâlefet et, rahata er!

69- Kalbin boş olması, kesenin dolu olmasından hayırlıdır.

70- Kişinin dostu, aklının delilidir.

71- Kadının hayırlısı, çok doğuran ve erine muhabbetli olandır.

72- Meliklerin devleti, adâletle ayakta durur.

73- Din kardeşini ziyâret, sevincin devamına sebeptir.

74- Kalbin ilâcı, kazaya rızâdır.

75- İnsanın özü aklına; işi aslına delâlet eder.

76- Gazabına hâkim ol, âkıbetin hayır olsun.

77- Kişinin dîni, dostudur.

78- Cimrinin altını taş mesâbesindedir.

79- Rezillerin devleti, iyilerin âfetidir.

80- Tatlı dil sermâyedir.

81- Bir şeyi zemmetmek, o şeyle meşgul olmaktandır.

82- Sultanların yemeği dudak yakar.

83- Bir günah çok, bin tâat azdır.

84- Azgını azgınlığıyla bırak!

85- Sana ezâ edene mudârâ et, onu utandır. (Şerrinden kurtul.)

86- Allah dostlarından bahsetmek, rahmete vesîledir.

87- Fakirlikle zelîl olan, Allah katında zengindir.

88- Ölümü anmak, kalbe cilâdır.

89- Gençliği hatırlamak keder verir.

90- Kişinin zilleti, tamahındandır.

91- İlim rütbesi, rütbelerin en üstünüdür.

92- Babana hizmet et ki, evlâdında sana hizmet etsin!

93- Doğum ölümün habercisidir.

94- Nefsin rehâveti meşakkat getirir.

95- Dostu görmek, göze cilâ verir.

96- Rızkın seni bulur; müsterih ol.

97- İlmin yok olması, âlimin yok olmasından ehvendir.

98- Dünyanın her yeri belâlarla doludur.

99- İç güzelliği, dış güzelliğinden hayırlıdır.

100- Dostu ziyâret, muhabbeti tazeler.

101- Zayıfların silâhı, şikâyettir.

102- İlmin ayıbı, âlimin kendini methetmesi-dir.

103- Kişinin görünüşü, karakterini bildirir.

104- Cimri zengin, cömert fakirden daha fakirdir.

105- Az mârifet, çok amelden hayırlıdır.

106- Sabah uykusu rızka mânidir.

107- Câhilin sükûtu, perdesidir.

108- İyilerle sohbet eden, kötülerden emin olur.

109- Allah’tan başkasına ümit bağlayanın gayreti boşadır.

110- Dostun darbesi, düşmanınkinden acıdır.

111- Emsâlinle gez!

112- Kişiyi zulmü yıkar.

113- Kerimin gölgesi geniştir.

114- Zâlimin cezası, erken ölümdür.

115- Allah’tan korkanların mertebeleri yücedir.

116- Akıllı düşman, câhil dosttan hayırlıdır.

117- Hikmet müminin ganîmetidir.

118- Akıllı genç, câhil ihtiyardan hayırlıdır.

119- Kişinin fazîletiyle iftiharı, âile şerefiyle iftihârından evlâdır.

120- Her kalpte bir meşguliyet vardır.

121- Hasmına gâlip gelmen, sabır ve tahammülledir.

122- Kıymeti bilinmeyen nimet elden gider.

123- Bir şeyin parçası, aslından haber verir.

124- Akıllının câhile üstünlüğü, Ay’ın yıldıza üstünlüğü gibidir.

125- Kişinin kurtuluşu doğruluktadır.

126- Kardeş ayrılığı, gönül hüznüdür; kalbi yakar.

127- İnsanın zekâsı, aslına delildir.

128- Hakkı kabul etmek dindendir.

129- İşinde miktarı belli et, hatadan kurtul!

130- Kalp kasveti, tokluktandır.

131- Kişinin sözü, aslından haber verir.

132- Kalbin kuvveti, imanın sıhhatindendir.

133- Harisi öldüren, hırsıdır.

134- Kişinin kıymeti, hoşgörüsündedir.

135- Şerlilere yakın olmak zarar verir.

136- Kişinin kıymeti, ehemmiyet verdiği iş kadardır.

137- Allah kelâmı, kalbe devâdır.

138- Dünya ayıpları üzerinde dâim olmaman, sana kâfidir.

139- İlmin kemâli, hılimdedir.

140- Ölümü bilmen, keder olarak sana yeter.

141- Cömertliğin kemâli, verirken (az oldu diye) özür dilemektir.

142- Cömert kâfir, cennete girmeye, cimri Müslüman’dan daha ümitlidir.

143- Nasihat olarak ölüm yeter!

144- Dert olarak ihtiyarlık kâfidir.

145- Ölüm habercisi olarak ihtiyarlık yeter.

146- Haset edeni, hasedi yer.

147- Yumuşak söz, kalplerin bağıdır.

148- İlim devletine zevâl yoktur.

149- Eceli gören uzun emele düşmez.

150- Her gamma ferahlık, her derde devâ vardır.

151- Şöhret elbisesi giymek, ahmaklıktır.

152- Hasetçide huzur olmaz.

153- Kocalık ömürden sayılmaz. (Çünkü çileli geçer.)

154- Kavmine karşı mülâyim ol da sevil!

155- Kavlinde (sözünde) yumuşak ol da sevil!

156- Hasetçiden başka her düşmanla anlaşmak mümkün.

157- İlim meclisi, cennet bahçesidir.

158- Şerlilerle sohbet, deniz yolculuğu gibi tehlikelidir.

159- Gayreti çok olanın, kederi uzun olur.

160- Çok konuşan, çok pişman olur.

161- Tatlı suyun başı kalabalıktır.

162- Büyüklerin meclisleri, kelâmın kaleleridir. (Sır vermezler.)

163- Kişinin hüneri, dili altındadır. (sözünden anlaşılır.)

164- Arzûlara ulaşmak zenginliktir. (Maddi mânevî)

165- Gece namazlarıyla kalbini nurlandır.

166- İhtiyarlığını günahla karartma!

167- Ayrılık ateşi, cehennem ateşinden şiddetlidir.

168- Müminin nûru, gece namazındadır.

169- Ölümü unutmak, kalbi paslandırır.

170- Saçın ağardığında, sana ölümden haber verir.

171- Sözü doğru olanın yüzü güzeldir.

172- Emin halde uyu, yatakların iyisinde olursun.

173- Müminin yüz güzelliği takvâ nûrundandır.

174- Yerinde yapılmayan ihsan zulümdür.

175- Başa kakılan sadakanın günahı, sevabından büyüktür.

176- Yalnızlık kötü arkadaştan hayırlıdır.

177- Ahmağın reisliği kısa sürer, tez geçer.

178- Sana düşmanlık etmeyen, dostluk etmiş; gafletle muâmele eden de üzmüş olur.

179- Evlât sâhibinin rızkı geniştir.

180- Yazıklar olsun iyilere kötülük edenlere!..

181- İçi ve dışı çirkin olana yazıklar olsun!

182- Hasetçiye hasedi, en büyük sıkıntıdır.

183- Kişinin gam ve kederi, gayreti nispetindedir.

184- Gayret; namusu korumak, imandandır.

185- Hırslı helâk olur da haberi olmaz.

186- Tiriti hazırlayan yemez; kime kısmetse o yer.

187- Düşmanın nasihatinden uzak dur!..

188- Kişinin helâki, amelini beğenmesindedir.

189- Emânete riâyet etmeyende, iman olmaz.

190- Mürüvveti olmayanın (İnsana itibar etmeyen) din, kâmil değildir.

191- Fazîleti olmayanın, zenginliği olmaz.

192- Padişahlara rahat yoktur. (Devamlı maddî mânevi idâre düşüncesindedir.)

193- İyi insan âhireti için, kötü insan da dünyası için gam çeker.

194- Nefsinden sakınman, aslandan kaçmadan daha faydalıdır.

195- Yanındakini getir ki, onunla bilinesin. (Meddi mânevi bilgi)

196- İnsanın kıymeti, gayreti, kıymetidir.

197- Yalancıda kerâmet olmaz.

198- Kanâat ehlinde gam, akıllıda fakirlik olmaz.

199- Taktir olunan sana gelir.

200- Sadaka ömrü uzatır.

201- Saîdin sohbeti, insanı saîd eder. (İyi insan)

202- Sabreden muradına erer.

203- Kalbin hüznü, nefsin rahatındandır.

204- Laf taşıyan, bir saatte, bir kaç aylık fitne ve fesâda sebep olur.

205- Sen rızkını aradığın gibi, o da seni arar.

206- Kişi sadâkatiyle büyüklerin mertebesini kazanır.

207- sıhhat nimeti, en büyük bahtiyarlıktır.

208- Şerlilerle ünsiyet eden, kötü yoldadır.

209- Helâl lokma kalbi nurlandırır.

210- Kur’an okumak kalplerin şifasıdır.

211- Sadâkat, sâhibini kurtarır.